La calera de Olazagutía, un horno singular

XIX. mendeko eraikuntza hau, bakarra Nafarroan, Baso Lanen Enplegu Tailerrak berreskuratu du

2011-01-19 – Noticias de Navarra

Urbasako mendaterako igoeran, errepidearen oinean, Olatzagutiako karobia dago, kareharria kiskaliz kare bizia lortzeko erabiltzen zen labe berezia. Sastrakak inbadituta, hainbat hamarkadatan abandonatuta egon ondoren, Sakanako Mankomunitateak sustatutako Baso Lanen Enplegu Tailerrak berreskuratu du. “Nafarroan ezagutzen den mota honetako labe bakarra da, eta aparteko egoeran dago”, nabarmendu du Jesús Sesma Vianako Printzea Erakundeko arkeologoak.

Datazioa ezezaguna bada ere, XIX. mendearen bigarren erdian eraiki zela uste da. “Pascual Madozen Hiztegi geografiko-estatistiko-historikoan ez dago sartuta, 1845-1850 bitartean egina. “Teileria bat eta errota bat” zeudela jasotzen da, ordea, Sesmak.  Olatzagutiako karobiaren berezitasuna da instalazio hibridoa dela, etxekoen eta industrialen artean. “Kareharria kargatzeko kamera oso handia da, 7.000-10.000 kilogramoko edukiera du, eta horietatik 5.000-7.000 kilogramo kare lortuko lirateke”, adierazi du arkeologoak. Aldi berean, adierazi du haren tamaina handia azalduko litzatekeela inguruan obra garrantzitsuren bat egon zelako edo haren ekoizpena merkaturatzen zelako.

Kanpoko itxurak burdinola baten antza du. Karea kargatzeko eta hustutzeko lana errazteko mendi-hegal batean eraiki zuten. Kareharri erregogorrez egindako egitura da, karga-aho bat eta kareharrizko harriz osatutako barruko ganga dituena. Ganga ordenatuta jarri zuten, eta su ematen zioten. Horrela, goiko aldean larrain bat dago, eta haraino eramaten zen harria ganberan sartzeko. Behean sutegi bat zegoen, hautsontzia, sua pizten zen lekua. Su bizian erretzen uzten zen, 900º inguruko tenperaturarekin, hiru egunez; hala, kareharriak ura galtzen zuen, eta kare-oxido bihurtzen zen, kare bizi gisa ezagunagoa. “Materia erregaia landare-hondarrak ziren, eta erraz erretzen ziren eta sugarra sortzen zuten momentuan, batez ere adarrak eta sasiak”, azaldu du Sesmak. “Arazoren bat izan bide zuen, eraikuntzaren aurrealdea indartu egin behar izan baitzen, baita ahoa burdinarekin ere, egonkortasun-arazoengatik edo bero-ihesengatik beharbada”, dio.

Kiskaltze-prozesua egin ondoren, labeko ahoa ixten zen, baita edozein arnasbide ere, eta bi edo hiru egunez hozten uzten zuten poliki-poliki. Kiskalitako harriak uretan sartzean, bi elementuen arteko kontaktuak kareharria desintegratzea eragiten zuen, ore edo kare itzali bat eratuz, morteroaren oinarria urarekin eta harearekin batera.

Karearen erabilera oso zabalduta zegoen duela urte askotara arte, lurrari lotutako ekonomiaren garaian. Eraikinetarako morteroak egiteko erabiltzeaz gain, etxeetako hormak zuritzeko ere erabiltzen zen. Baratze eta soroetako lurzorua orekatzeko ere erabiltzen zen, ukuiluak eta txerritokiak desinfektatzeko. Animaliei eta fruta-arbolei parasitoak kentzeko ere erabiltzen zen. Are eta erabilera sendagarriak ere baitzituen.

Karobi hori, Nafarroako Mendialdeko ondare historiko eta kultural bat, ezagutarazteko asmoz, Olatzagutiako Udala haren balioa nabarmentzea aztertzen ari da helburu turistikoekin, Gurutze Rodríguez alkateak aurreratu duenez. “Vianako Printzeak katalogatu egin behar du, eta hurrengo urratsa Udal Planean sartzea izango da, tokiko garrantzia duen ondasun gisa”, adierazi du alkateak.
Enplegu tailerrak Vianako Printzearen begiradapean egin duen lana izan da harriaren junturetatik sartzen ari zen landaredia garbitzea, eta hura biguntzea. Halaber, kamera hustu da eta ahoaren aldea lautatu da, sarbidea errazteko. Arriskua izan dezakeen eremua elorri alanbrez inguratu da, pertsonen eta animalien sarbidea mugatzeko. Labeaz gain, karobiak gela gehiago ditu, karobiarentzako instalazio batzuk eta karea uzteko pilategi bat.

“Komenigarria litzateke seinaleztatzea eta informazio-panelen bat jartzea. Martxan jartzea ere aztertzen ari gara “, adierazi du alkateak.